İran’ın nükleer programı, bir kez daha uluslararası diplomasinin merkezinde. Almanya, Fransa ve İngiltere’den temsilciler ile İran heyeti, bugün İstanbul’da bir araya gelerek Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) çerçevesindeki yükümlülükleri masaya yatırıyor. Görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanması halinde, Tahran’ı Birleşmiş Milletler yaptırımlarının yeniden devreye girmesi anlamına gelen "snapback" mekanizması bekliyor.
Heyetler İstanbul’da: Masada Kritik İsimler
Sabah saatlerinde İstanbul’daki İran İslam Cumhuriyeti Başkonsolosluğu’na giriş yapan İran heyetinde, Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ve Kazım Garibabadi bulunuyor. Görüşmelerin odak noktasında İran’ın nükleer faaliyetlerinin geleceği ve KOEP’te yer alan "tetik mekanizması" (snapback) yer alıyor.
Tetik Mekanizmasında Zaman Daralıyor
KOEP anlaşmasını destekleyen 2231 sayılı BMGK kararına göre, taraflardan biri İran’ın anlaşma ihlali yaptığını öne sürerse, daha önce kaldırılan yaptırımların 30 gün içinde yeniden yürürlüğe girmesi mümkün. Bu hüküm, 18 Ekim 2025’te sona erecek. Avrupa ülkeleri, bu süreden önce bir çözüm bulunamaması durumunda mekanizmayı işleteceklerini açıkladı.
Saldırıların Gölgesinde Diplomasi
İran’ın nükleer tesisleri, Haziran ayında İsrail ve ardından ABD’nin saldırılarına hedef olmuştu. Tahran’ın programı teknik olarak ne ölçüde zarar gördü, bilinmiyor. Öte yandan İran, programını sürdürme kapasitesine hâlâ sahip olduğunu savunuyor.
Geçmişten Bugüne: Nükleer Düğümün Kısa Tarihi
İran’ın nükleer programı, 2000’li yılların başından bu yana küresel krize dönüştü. 2010’da Türkiye ve Brezilya’nın girişimiyle imzalanan Tahran Deklarasyonu, dönemin liderleri Recep Tayyip Erdoğan, Mahmud Ahmedinejad ve Lula Da Silva’nın çabalarıyla gündeme gelse de Batılı ülkeler tarafından kabul görmedi.
2015’te ise dönüm noktası niteliğindeki KOEP imzalandı. Ancak 2018’de Trump yönetiminin tek taraflı çekilmesiyle anlaşma fiilen çöktü. Ardından İran, anlaşmadaki birçok taahhüdünü aşamalı olarak askıya aldı; zenginleştirme oranını %60’a çıkardı.
Avrupa’dan Son Çağrı: İran Kabul Etti, Ancak...
İngiltere, Fransa ve Almanya, İran’a “müzakerelere dön, aksi halde snapback işleyecek” mesajı verdi. Tahran ise İstanbul’da görüşmelere hazır olduğunu duyurdu. İranlı yetkililer, ABD’nin anlaşmadan çekilmesiyle Avrupa ülkelerinin de taraf olma statüsünü kaybettiğini öne sürüyor. Ancak Avrupa, 2231 sayılı karar uyarınca süreci başlatma hakkına sahip olduğunu savunuyor.
BM Yaptırımları Geri Gelirse Ne Olur?
Tetik mekanizmasının devreye girmesi durumunda, 2006-2010 yılları arasında çıkarılan tüm BM kararları –silah ambargosu, füze geliştirme yasağı, yüzlerce kişi ve kuruluşa seyahat ve mali kısıtlamalar– yeniden yürürlüğe girecek. En sert yaptırım olan 1929 sayılı karar ise İran’a ait sevkiyatların denetlenmesini ve el konulmasını mümkün kılıyor.
