Türkiye'nin hububat üretim merkezi Konya Ovası'nda, iklim değişikliği, kuraklık ve kontrolsüz yer altı su kullanımıyla oluşan obrukların sayısı her geçen yıl artıyor.
Geçen yıl mayıs ayından bugüne kadar Konya'da 12, Karaman'da 3, Aksaray'da 2, Afyonkarahisar, Sivas ve Eskişehir'de de birer olmak üzere toplam 20 obruk oluştu.
Konya'da AFAD'ın Afet Riski Araştırma Sistemi'nde kayıt altına alınan 642 obruk olduğu biliniyor. Çok sayıda obruğun kaydedildiği Konya, Sivas ve Eskişehir'in yanı sıra Aksaray, Niğde, Nevşehir, Afyonkarahisar, Çankırı, Çorum, Şanlıurfa, Batman, Siirt, Bitlis ve Ankara'da da obruklara rastlanıyor.
Bahar yağışları obruk riskini artırabilir
Konya Teknik Üniversitesi Obruk Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Fetullah Arık, Konya'da obruk oluşumlarının sürdüğünü söyledi.
Sahada obrukları kayıt altına aldıklarını ifade eden Arık, şöyle konuştu:
"Obrukların önemli bir bölümü bu dönemlerde oluşuyor. Yoğun sulama sonrasında çökmeler biraz daha artabiliyor. İlginç bir durum daha var. Bu yıl neredeyse son yılların en kurak kış mevsimini yaşadık. Baharda ise devam eden bir yağışlı dönem içindeyiz. Yağışlı periyot geçtiğimiz yılın neredeyse iki katı. O nedenle toprakta ağırlaşma biraz daha fazla oldu. Toprağın ağırlaşması tek sebep değil ama altta zaten çökmeye hazır bir yapı varsa bunu hızlandırabilen bir etken. O nedenle bölgede obruk sayısında bir artış olması beklenir."
Arık, Konya'da güncel olan obrukların pek çoğunun örtü çökmesi olduğunu belirterek, "Ana kaya içinde çözünmeler, boşluklar oluşmaya devam ediyor. Üzerindeki örtünün içinde çökme meydana geldiği için çoğu zaman alttaki karşılıklı sistem tıkanıyor ya da bir şekilde dolgulanıyor. Bu nedenle obruklar daha sığ oluşmaya başlıyor." dedi.
Devasa büyüklükte obruk genişlemeye devam ediyor
Karapınar-Konya kara yolunun yakınındaki bir tarla içinde 2009'da oluşan Yarımoğlu Obruğu ise çap büyüklüğü ve derinliği ile dikkati çekiyor.
Yoğun sulama faaliyetinin yapıldığı tarlaların arasında oluşan devasa çukur, her geçen yıl genişleyerek büyüyor.
Prof. Dr. Arık, bu obruğun tarla sahibinin ismiyle kayda geçtiğini belirterek, "Çapı 55 metre civarındaydı. Kenardaki yarıklardan düşen malzemelerle zaman içinde 64 metreye kadar genişledi. Derinliği 80 metreden 57 metreye düştü. İlk çöktüğü zaman yukarıdan düşen malzemeyle yer altı suyu da yukarıya hareket ettiği için bir süre sulu bir obruk görünümündeydi. Sonradan sular da çekildi." diye konuştu.
Obruk Nedir?
Obruk, yer altında bulunan kireçtaşı, tuz, jips gibi kolay çözünebilen kayaçların zamanla erimesiyle oluşan boşlukların çökmesi sonucu meydana gelen doğal çukurluklardır. Genellikle dairesel ya da oval şekilli ve dik duvarlı olan bu çukurlar, yer kabuğunun aniden çökmesiyle ortaya çıkar.
Obruk Nasıl Oluşur?
Obruk oluşumu aşağıdaki süreçlerle gerçekleşir:
-
Yer Altı Sularının Etkisi: Yağmur ve yüzey suları yer altına sızarak, kireçtaşı gibi çözünebilir kayaçları zamanla eritir.
-
Boşlukların Oluşumu: Eriyen kayaçların yerinde yer altı boşlukları meydana gelir.
-
Çökme: Bu boşlukların tavanı, zamanla kendi ağırlığını taşıyamaz hale gelir ve aniden çöker.
-
Obruk Oluşur: Çökme sonucu, yüzeyde derin ve geniş bir çukur oluşur.
Özellikle Konya Karapınar, Niğde, Aksaray, Burdur gibi illerimizde obruk oluşumu sıkça gözlemlenir.
Obrukların Zararları Nelerdir?
Obruklar ciddi can ve mal kayıplarına neden olabilir. Başlıca zararları şunlardır:
-
Tarım Alanlarının Zarar Görmesi: Tarım yapılan alanlarda oluşan obruklar, ekili arazilerin kullanılmaz hale gelmesine neden olur.
-
Yerleşim Alanlarının Tehlikeye Girmesi: Obruklar, evlerin, yolların ve altyapıların çökmesine yol açabilir.
-
Ulaşım Aksaklıkları: Karayolu, demiryolu veya enerji hatlarının üzerine gelen obruklar, ulaşımı ve hizmetleri kesintiye uğratabilir.
-
Can Kaybı Riski: Ani çökmelerde insanların içine düşme riski vardır.
-
Gelecek için Tehdit: Yer altı suyu seviyesinin düşmesiyle obruk oluşumu daha da artabilir; bu durum çevresel sürdürülebilirliği tehdit eder.
