Stalin’in Kararnamesi ve Sürgün Planı
Sovyetler Birliği’ne bağlı Gürcistan’ın Türkiye sınırına yakın Ahıska (Ahaltsihe) bölgesinde yaşayan Türkleri ve diğer Müslüman halkları, 20 Eylül 1944’te Stalin tarafından alınan bir kararnameyle başka bölgelere yerleştirme kararı alındı. Karar, özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın son aylarında, Sovyetler Birliği ile Türkiye sınırındaki Ahıska bölgesinde yaşayan Müslüman halkı hedef aldı.
Sürgün Operasyonu ve Zorluklar
14-15 Kasım 1944’te, Sovyetler Birliği Halk Komiseri Lavrentiy Beriya’nın yönetiminde 20 bin silahlı asker Ahıska’ya gönderildi. Bu operasyon kapsamında, Ahıska’daki 220 köyün bulunduğu Adıgön, Ahıska, Aspinza, Ahılkelek ve Bagdonovka ilçeleri askeri birlikler tarafından kuşatıldı. O dönemde cephede savaşan yaklaşık 40 bin erkek Ahıskalı, Nazi Almanyası’na karşı Sovyet ordusunda görev yaparken, geride kalan kadın, yaşlı ve çocuklar zorlu sürgün sürecine tabi tutuldu.
Askerler, kamyonlarla bölgeye gelen sivillere iki saat içinde hazırlanmalarını emretti. Aileler, yalnızca bir bohça eşya alma hakkına sahipti; bazıları evlerine geri döneceklerini umarak hiçbir şey almadı, bazıları ise sadece un ve mısır gibi temel gıda maddelerini yanlarına aldı.
Zorunlu Yolculuk ve Kayıplar
Ahıskalılar, üst üste bindirildikleri vagonlarla 30 gün süren bir yolculuğa çıkarıldı. Yol boyunca açlık, hastalık ve soğuk nedeniyle yaklaşık 17 bin Ahıskalı hayatını kaybetti. Sürgün edilenlerin yaklaşık 40 bini bugünkü Kazakistan’a, 16 bini Kırgızistan’a ve 30 bini Özbekistan’a yerleştirildi.
Sürgün Sonrası Sıkıyönetim ve Zorluklar
Ahıska Türkleri, sürgün edildikleri Orta Asya topraklarında da sıkıyönetim altında tutuldu. 1944’ten 1956’ya kadar 12 yıl boyunca Ahıskalılar, yerleştirildikleri bölgelerin dışına çıkamıyor, çocuk, yaşlı ve kadın ayrımı yapılmaksızın en ağır işlerde çalıştırılıyordu.
Stalin’in ölümünden sonra, sürgünü bizzat organize eden Sovyet güvenlik görevlisi Lavrentiy Beriya da 23 Aralık 1953’te idam edildi. 1956 yılında ise sıkıyönetim kaldırıldı ve Ahıskalılar, Gürcistan dışında Kafkaslara geri dönmeye başladı. Ancak halkın büyük bir kısmı Orta Asya’da kalmayı tercih etti.
Ahıskalıların Göç ve Yeni Yerleşimler
Ahıska Türkleri, sürgün sonrası yıllar boyunca farklı coğrafyalarda yaşamlarını sürdürdü. Özbekistan’ın Fergana Vadisi’nde yaşayan yaklaşık 20 bin kişi, 1989’da yaşanan trajik olaylar sonrasında Sovyet ordusu tarafından Rusya’nın Krasnodar bölgesine taşındı. Burada söz verilen haklardan yararlanamayan Ahıskalılar, bir kısmı Kırgızistan ve Kazakistan’a, bir kısmı da Ukrayna’nın doğusuna göç etti.
2004 ve 2005 yıllarında Birleşmiş Milletler (BM) Uluslararası Göç Örgütü aracılığıyla 13 bin Ahıskalı, ABD’nin çeşitli eyaletlerine yerleştirildi. Ukrayna’daki Donbas bölgesinde yaşayan Ahıskalılar ise 2014’teki çatışmalardan sonra Türkiye’ye getirildi. Türkiye Cumhuriyeti’nin desteğiyle Erzincan’ın Üzümlü ilçesi ve Bitlis’in Ahlat ilçesine yerleştirilen Ahıskalılar, zamanla İstanbul, Bursa, Ankara, İzmir, Denizli, Kocaeli, Eskişehir ve Antalya gibi kentlere göç etti.
Günümüzde Ahıska Türkleri
Bugün Ahıska Türkleri, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Azerbaycan, Rusya Federasyonu, ABD ve Türkiye’de yaşamlarını sürdürüyor. Türkiye Dışişleri Bakanlığı ve Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) desteğiyle Ahıska bölgesini ziyaret eden Ahıskalılar, geçmişlerini ve anılarını yaşatmaya devam ediyor.
Ahıska Türklerinin 81 yıl önce yaşadığı sürgün, bir halkın anavatanından koparılmasının ve hayatta kalma mücadelesinin simgesi olarak hafızalarda yerini koruyor. Bugün, dünya genelinde dağılan Ahıskalılar, geçmişin acı hatıralarını unutmadan kültürlerini, kimliklerini ve dayanışmalarını yaşatıyor.
