Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, organ bağışı, kişinin hayatta iken kendi özgür iradesiyle, organlarının bir kısmını veya tamamını ölümünden sonra başka hastaların tedavisinde kullanılmak üzere vasiyet etmesi olarak tanımlanıyor. 18 yaş üstü, akli dengesi yerinde olan herkes organ-doku bağışında bulunabiliyor.
Organ bağışı yapılmış olsa bile her ölümden sonra organ nakli mümkün olmuyor. Örneğin, evde, sokakta, acil serviste veya hastanelerin herhangi bir servisinde ölmüş kişilerin organları, Türkiye'de organ bağışında kullanılamıyor. Yalnızca yoğun bakım ünitelerinde solunum cihazına bağlı iken yani beyin ölümü gerçekleşen kişilerin organları nakledilebiliyor.
"BEYİN ÖLÜMÜ İLE BİTKİSEL HAYAT KARIŞTIRILMAMALI"
Beyin ölümünde, tüm beyin ve beyin sapı fonksiyonları tamamen kaybedildiği için geri dönüşü bulunmuyor. Bu durumun bitkisel hayatla karıştırılmaması önem taşıyor. Beyin ölümü bitkisel hayat anlamına gelmiyor.
Beyin ölümü teşhisi konulabilmesi için birtakım testlerin uygulanması ve testlerin sonucunda alanında uzman, ilgili mevzuat çerçevesinde nitelikleri belli olan iki hekim tarafından, beyin ölümü gerçekleşip gerçekleşmediği kararının verilmesi ve bunun aileye bildirilmesi gerekiyor.
EN ÇOK MERAK EDİLENLER
Organ bağışına ilişkin en çok merak edilen sorular ve yanıtları şöyle:
HANGİ ORGAN-DOKULARI BAĞIŞLAYABİLİRİM?
Böbrek, karaciğer, kalp, akciğer, pankreas, ince bağırsak, kornea, kalp kapağı, yüz ve saçlı deri, kemik, ekstremite (kol, bacak), tendon, kas dokusu, üst solunum yolları, kıkırdak, üst sindirim yolları, deri, rahim.
ORGAN BAĞIŞ KARTI OLSUN YA DA OLMASIN AİLELERDEN İZİN ALINIR MI?
Organ bağış kartı olup olmadığına bakılmaksızın beyin ölümü gelişmiş tüm vakaların aileleri ile mutlaka görüşülüyor. Bu görüşme organ nakil koordinatörü tarafından gerçekleştiriliyor. Aile onayı olmadan hiç kimsenin organları alınamıyor ve kullanılamıyor.
ALINAN ORGANLAR HERKESE NAKLEDİLİR Mİ?
Nakil işlemleri Sağlık Bakanlığı bünyesinde Ulusal Koordinasyon Sistemi tarafından yürütülüyor ve yapılan tüm işlemler kayıt altına alınarak belgeleniyor.
Organ dağıtımı, ulusal bekleme listelerinde kaydı olanlar arasından, öncelikle tıbbi aciliyeti olan hastalar olmak üzere, kan ve doku grubu uyumuna göre yapılıyor. Din, dil, ırk, cinsiyet, zengin veya fakir ayrımı gözetilmiyor. Alıcı ve vericinin kimlik bilgileri ailelerin izni olmadan açıklanamıyor. Gizli kalması kanunen esas altında bulunuyor.
İLERİ YAŞ VEYA KRONİK HASTALIĞIN OLMASI ORGAN BAĞIŞINA ENGEL Mİ?
Yaşın ileri olması, kronik bir hastalığın bulunması, alkol veya sigara tüketimi ve benzeri nedenler, organda hasar olmadığı sürece organ bağışı yapılmasına engel taşımıyor.
ORGAN BAĞIŞI YAPILDIKTAN SONRA VAZGEÇMEK MÜMKÜN MÜ?
Organ bağışından vazgeçildiğinde yeni kararın aile ile paylaşılması, e-Devlet sistemi üzerinden iptal edilmesi ve organ bağış kartının imha edilmesi yeterli oluyor.
BAĞIŞIN DİNEN BİR SAKINCASI VAR MI?
Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulunca, organ bağışı "insanın insana yapabileceği en büyük yardım" olarak tanımlanıyor. Ayrıca, 6 Mart 1980 tarih, 396 sayılı karar ile organ naklinin caiz olduğu bildiriliyor.
ORGAN BAĞIŞI YAPMAK İÇİN NEREYE BAŞVURMAK GEREKİR?
İl veya ilçe sağlık müdürlükleri, devlet, üniversite ve özel hastaneler, aile hekimliği merkezleri ve toplum sağlı merkezlerine başvurulması gerekiyor.
ORGAN BAĞIŞININ YASAL BOYUTU VAR MI?
29 Mayıs 1979 tarih ve 2238 sayılı Kanunla organ bağışının yasal boyutu belirtildi. Madde 6'ya göre 18 yaşını doldurmuş ve mümeyyiz olan her kişiden organ ve doku alınabilmesi için vericinin en az iki tanık huzurunda açık bilinçli ve tesirden uzak olarak önceden verilmiş yazılı ve imtiyazlı veya en az iki tanık huzurunda sözlü olarak beyan edip imzaladığı tutanağı bir hekim tarafından onaylanması zorunlu.
Madde 14'e göre de bir kimse sağlığında vücudunun tamamını veya dokularını tedavi, teşhise bilimsel amaçlar için bırakıldığını resmi ya da yazılı bir vasiyetle belirtmemiş veya iki tanık huzurunda açıklanmamış ise sıra ile eşi, reşit çocukları, ana veya babası veya kardeşlerinden birisinin, bunlar yoksa yanında bulunan herhangi bir yakınının muvaffakiyeti ile ölüden organ ve doku alınabiliyor.
TÜRKİYE ORGAN VE DOKU BAĞIŞI BİLGİ SİSTEMİ NEDİR?
Sağlık Bakanlığı tarafından 9 Şubat 2013'te gönüllü organ bağışçısı bilgilerinin kayıt altına alındığı "Türkiye Organ ve Doku Bağış Bilgi Sistemi (TODBS)" programında kişilerin bağışı iki kişinin şahitliğinde vasiyet formatında güvenli bir ortamda bakanlık merkez sisteminde kayıt altına alınıyor.
Organ bağışı, Bakanlık ve Bakanlığın yetkilendirmiş olduğu il sağlık müdürlükleri, ağız ve diş sağlığı merkezi, toplum sağlığı merkezi, aile sağlığı merkezi, özel hastaneler, kamu hastaneleri ve üniversite hastanelerinin organ bağış birimleri tarafından kabul ediliyor.
NAKİL MERKEZİ SAYILARI NEDİR?
Türkiye'de 2020 itibariyle 4 akciğer, 76 böbrek, 16 kalp, 49 karaciğer ve 8 pankreas nakil merkezi olmak üzere toplamda 163 organ nakli merkezi bulunuyor.
BEYİN ÖLÜMÜ BİLDİRİMİ
Yıllara göre beyin ölümü tespit sayısı artmasına karşın aynı oranda aile izin sayıları artış göstermiyor. Toplam beyin ölümü tespit sayılarının içinde aile izni olan beyin ölümü oranı yaklaşık yüzde 20 olarak gösteriliyor.
CANLI VERİCİDEN YAPILAN NAKİL ORANLARI NEDİR?
Türkiye, kadavradan organ temininde toplumsal bilgi ve bilinç düzeyinde yetersizlikler nedeniyle güçlükler çekiliyor olsa da canlı vericiden yapılan karaciğer ve böbrek nakillerinde dünyada ilk sıralarda yer alıyor.
