Köylerin mahalleye dönüştürülmesi sonucu tarım ve hayvancılık faaliyetleri zarar görünce uygulamadan dönüşün yolu açıldı. Büyükşehirlere bağlı mahallelere dönüştürülen köy ve belde yerleşimleri, başvuruda bulunmak şartıyla “kırsal mahalle” statüsüne geçebilecek
Hükümet, 12 Kasım 2012’de Büyükşehir Yasası’nı değiştirerek 30 ilde 16 bin 220 köyü mahalleye dönüştürmüştü. Bu düzenleme ile Türkiye’deki 34 bin 434 olan köy sayısı 18 bin 214’e düştü.
Yaklaşık 9 yıl önce yapılan değişiklikle, köylerin mahalleye dönüştürülmesi tarım ve hayvancılık faaliyetlerine zarar verince, bu uygulamadan sessiz sedasız geri dönüşün yolu açıldı.
7254 Sayılı Torba Yasa’daki ‘Köy Statüsü’ne ilişkin düzenleme, 16 Ekim 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Fakat bu değişiklikten pek kimsenin haberi olmadı. Şimdi bu düzenleme ile ilgili çekince ve arayışlar gündeme geldi.
“Orda bir köy var, uzakta, / O köy bizim köyümüzdür. Gezmesek de, tozmasak da / O köy bizim köyümüzdür...” Ahmet Kutsi Tecer’in ünlü “Orda Bir Köy Var Uzakta” şiiri bu dizelerle başlar...
Bilindiği gibi, Büyükşehirler Yasası ile köyler artık ‘Mahalle’ye dönüştürüldü. Ancak tabelasında ‘mahalle’ yazması görüntüyü değiştirmedi.
Hiç mahallede evin altında ahır, önünde kümes olur mu?.. Tavuk, ördek, kaz seslerinin traktör gürültüsüne karıştığı, trafiğin çamurlu daracık yollarda inek, koyun, keçi sürüleri ve at arabalarıyla işlediği bir mahalle düşünün!..
YALNIZCA TABELADA MAHALLE!
Yerleşim yerleri, ancak oraya gereği gibi götürülen hizmetlerle statü kazanabilir. Buralar, ‘sizi mahalle yaptık’ demekle mahalle olmaz!
Nitekim öyle oldu...
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin tarihinde bir ilk yapılarak, Büyükşehir Yasası’nda gidilen değişiklikle, köyler mahalle yapıldı. Yine aynı değişiklikle, 1053 belde mahalleye dönüştürüldü. Yasa, 2012’de çıkarıldıktan sonraki ilk yerel seçimde 30 Mart 2014’te uygulamaya geçti.
Bu düzenleme ile 442 Sayılı Köy Kanunu, buralar için hükmünü yitirdi. Şehir merkezindeki herhangi bir mahalleden uygulamada farkı kalmadı. Ancak aradaki fark giderek açılırken başta tarım ve hayvancılık faaliyetleri büyük zarar gördü.
TARIMSAL ÜRETİM VE HAYVANCILIK BİTTİ
Mahalleye dönüşen köylerin ve beldelerin ortak kullanılan tüm malları, meraları, taşınmazları bağlandıkları belediyeye geçti. Köy ve köylünün olmazsa olmazları elinden çıktı. Bazı yerlerde tarım alanları imar değişiklikleri ve benzeri uygulamalarla amaç dışı kullanıma açıldı. Köyler mahalleye dönüşünce Büyükşehir Yasası ve kuralları uygulandığı için köylülerin ihtiyaç duydukları ahır ve benzeri yapıları yapmaları imkansız hale geldi. Hayvancılık yapanlar “koku yapıyor” diye şikâyelerine maruz kalarak bulundukları yerlerden uzaklaştırılmaya zorlandı. Tarımsal üretim, özellikle hayvancılık yapanlar için her geçen gün daha zor hale geldi.
Diğer yandan alınması gereken hizmetlerde adalet sağlanamadı. Örneğin; merkezde her mahallede en az bir aile hekimliği hizmeti veren kurum bulunurken, mahalle statüsüne alınan köylerin çoğunda değil sağlık hizmeti, en yakın alış veriş merkezi ve sağlık birimine gitmek için bile ulaşım hizmetinden yoksun bırakıldı.
İşte bir örnek: Kaynarca ilçesine 15 kilometre uzaklıktaki Arif Ağa Köyü (Mahallesi) yıllardan beri ulaşım sıkıntısı yaşıyor. Öğrenci taşımacılığı yapan servislerin dışında şehre ulaşım için hiç bir vasıtasının çalışmadığı köyde vatandaşlar, alışverişlerini yapacakları market ya da tedavi için bir sağlık kuruluşuna ihtiyaç duyduklarında ya taksi çağırmak zorunda kalıyor ya da pat pat tabir edilen küçük tarım araçlarını kullanıyor. (Yanlış okumadınız. Tek ulaşım araçları pat pat!)
Sonuçta köylü bu değişimden mağdur...
YENİDEN DÜZENLEME KAÇINILMAZ OLDU
İşte tüm bu yaşanan sıkıntılar, 3. Tarım ve Orman Şurası raporlarına da yansıdı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 21 Kasım 2019 tarihinde açıkladığı Şura Sonuç Bildirisi’nde: “Büyükşehir belediyelerinde mahallelerin kırsal ve kentsel olarak yeniden yapılandırılması, kırsal mahallelerde köy tüzel kişiliği yapısının korunması, kırsal yaşamın Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde bütüncül ve entegre bir bakış açısıyla koordine edilmesi” maddesi yer aldı.
BAKAN PAKDEMİRLİ DE İTİRAF ETTİ!
Yaklaşık bir yıl sonra 16 Ekim 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair 7254 Sayılı Kanun” ile mahalleye dönüşen köy ve beldelerle ilgili önemli bir düzenleme yapıldı.
Bu konuda bir yasal düzenleme olacağını dile getiren Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin, “Büyükşehir Yasası, maalesef, tarıma hakikaten zarar verdi. Biz de buraya bir katkı koyuyoruz. Gazi Meclisimizin de buna katkı koyacağına eminim. Özellikle tarımsal faaliyetlerin daha düzenli sürdürülebilmesi maksadıyla bu büyükşehir yasasında da bazı tadilatlara ihtiyaç var” şeklindeki sözleri, köylerin mahalleye dönüştürülmesinin tarıma zarar verdiğinin itirafı niteliğindeydi.
Evet, nihayet bu yanlıştan dönülüyor. Yeni düzenlemeye göre eski haklar geri dönecek ve bir çok avantaja yeniden sahip olunacak.
‘KIRSAL MAHALLE’ KAVRAMI
Medyada ve kamuoyunda çok öne çıkarılmayan bu büyük değişimle; orman köylerinin ve kırsal alanlardaki yerleşim yerleri su fiyatı dâhil çok önemli indirimler ve vergi muafiyetleri getirildi. Yasalaşan kanun teklifi ile büyükşehir statüsünde bulunan mahallelerin; sosyo-ekonomik durumu, şehir merkezine uzaklığı, belediye hizmetlerine erişebilirliği, mevcut yapılaşma durumu esas alınarak yapılan değerlendirmeler sonucu ‘kırsal mahalle’ statüsü verilmesinin önü açıldı.
Belirlemenin mahalle düzeyinde yapılması esas olmasıyla birlikte, yüzölçümü 10 bin metrekarenin altına inmemek şartıyla bir mahalle içinde “kırsal yerleşik alan” da tespit edilebilecek.
90 GÜN İÇİNDE DÖNÜŞÜM OLACAK
‘Kırsal Mahalle’ statüsü kazanmak için şimdi burada ilk yapılması gereken; muhtarlar öncülüğündeki mahallelerin, ilçe belediyelerine başvurması. Düzenlemeye göre, ilçe belediye meclisinin kararı ve teklifi üzerine büyükşehir belediye meclisinin en geç 90 gün içinde alacağı karar ile dönüşüm sağlanabilecek.
...
Şimdilerde Ferdi Tayfur’un “Hadi gel köyümüze geri dönelim... Fadimenin düğününde halay çekelim” türküsü yankılanıyor sanki...
Eskiden köyden şehire göçler vardı. Şimdi sosyolojik olarak tam tersi bir süreç yaşanıyor. Şehirden köye göç...
Özellikle bu pandemi döneminde kentten kırsala bir eğilim var. Şehirden bunalanlar korona virüsün de etkisiyle sakin bölgelere kaçmaya başladı. İmkanı olup kırsal kesimlerde doğa ile iç içe evler yapan ya da kiralayan vatandaşlar, tersine göçün öncüsü oldu.
YENİ DÜZENLEMELER NE GETİRİYOR?
Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair 7254 Sayılı Kanun’un 10. maddesi ile başvuru yapmak şartı ile köy statüsü yeniden değiştiriliyor.
Söz konusu Torba Kanun ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na eklenen madde ile getirilenleri şöyle özetleyebiliriz:
1- Köy veya belde belediyesi iken mahalleye dönüşen ve büyükşehir belediyesi sınırları içinde bulunup sosyo-ekonomik durumu, şehir merkezine uzaklığı, belediye hizmetlerine erişebilirliği, mevcut yapılaşma durumu ve benzeri hususlar dikkate alınarak ilgili ilçe belediye meclisinin kararı ve teklifi üzerine büyükşehir belediye meclisinin en geç 90 gün içinde alacağı karar ile kırsal yerleşim özelliği taşıdığı tespit edilen mahalleler, kırsal mahalle kabul edilir.
2- Bu belirlemenin mahalle düzeyinde yapılması esastır. Ancak; tamamı kırsal mahalle olarak tespit edilmeyen diğer mahallelerde de on bin metrekareden az olmamak kaydıyla kırsal yerleşik alan belirlenebilir. Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan vasfı bu fıkrada belirtilen usulle kaldırılabilir.
3- Büyükşehir belediyesi, birinci fıkra uyarınca ilçe belediyesinden gelen teklifi aynen veya değiştirerek kabul edebilir ya da reddedebilir.
KIRSAL MAHALLELERE VERGİ VE HARÇ İNDİRİMİ
4- Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde; gelir vergisinden muaf esnaf ile basit usulde gelir vergisine tabi mükellefler tarafından bizzat işyeri olarak kullanılan bina, arsa ve araziler ile mesken amaçlı kullanılan binalar ve zirai istihsalde kullanılan bina, arsa ve araziler 29/7/1970 tarihli ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’na göre alınması gereken emlak vergisinden muaftır.
5- Bu yerlerde, ticari, sınai ve turistik faaliyetlerde kullanılan bina, arsa ve araziler için emlak vergisi yüzde 50 indirimli uygulanır.
6- Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde, 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu uyarınca alınması gereken bina inşaat harcı ile imarla ilgili harçlar alınmaz; anılan kanuna göre alınması gereken diğer vergi, harç ve harcamalara katılma payları yüzde 50 indirimli uygulanır.
SU FATURASINA YÜZDE 50 İNDİRİM
7- Bu yerlerde içme ve kullanma suları için alınacak ücret en düşük tarifenin işyerleri için yüzde 50’sini, konutlar için yüzde 25’ini geçmeyecek şekilde belirlenir. 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca bilanço esasına göre defter tutan mükellefler için bu fıkrada belirtilen muafiyet ve indirimler uygulanmaz.
8- 3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 12’nci maddesinin yedinci fıkrası ile 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu’nun ek 17’nci maddesi hükümlerinden yararlanan yerler; kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenmesi halinde bu madde hükümlerine aykırı olmayan hak, sorumluluk ve imtiyazlardan faydalanmaya devam ederler.
9- Bu madde uyarınca kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerler hakkında 12/11/2012 tarihli ve 6360 sayılı 14 İlde Büyükşehir Belediyesi ve 27 İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun geçici 1’inci maddesinin 15 ve 29. fıkraları uygulanmaz.”
Özetle: 30 büyükşehirde mahalleye dönüştürülen köylerin statüsü ile ilgili çok önemli bir değişiklik yapıldı. Başvurmaları halinde “kırsal mahalle” statüsüne kavuşacak köyler, beldeler için vergi, harç ve su ücreti ödemelerinde muafiyet ve indirimler sağlanıyor.
